IMALA HIRNA-GAALEEYTII

      IMALA HIRNA-GAALEEYTII
       ሽርሽር ከሂርና-ጋሌይቲ
             {Jalle Michael}
  Namni Ganama sa'aa 4dura karra midheeydu deemu barbaade magaaloota oowittuu adda adda fi haala badiya Naannoo Hirna sirritti bekuu danda'a. Aniis imala kiyya kan magaala Hirnatti Hanga Baddiyaa Hirna Galeeytii Haala jiruu fi jirenya ummatta Naannoo ti fi maqoota Gandaattin isiin taphachiisuu Barbadeetti.
---
  Magaalaan Hirna arradda lama qabdii. Hirnitti capital city Anaa Xulootti. namni Hirna garra Galeeytii deemu kan Hirna bahu Baka 370 Ja'amutti. Mogaasni 370 gaaffa karaan Hararghe bahu fageenyi(distance) Addis Ababa (finfine) "370" waan taeef ja'ama. Achii Booda Hanga sadeqatti arradda "lubbu dhaqab" (midheeydu) Ja'amtti. Haali mogaasa maqaan arradda midheeydu Hogaa manguddoon odeessittu "Nama maqaan isaa Hirnoyee ja'amutu mogaase ja'an Haali HIRNOOYEEN midheeydu jachuu itti danda'e midheeyduun Lafa gad tessuuu fi bishaan post,bishaan karra kuffis achii keessan waan deemuuf Lafa magariisa ta'u isiitti HIRNOYEEN akkuma midheeydu keessa baheen Lafa olkaatuu Baka amaa nutti "S S" januun Hogaa gahu arradda itti Aantu jachuuudha Tarkaanfata ja'e mogaase kana jachuun kan midhaga keessa itti Tarkaanfatte jachuuudha jaan manguddoon".
----
*Maqoota Durii fi Amma kan Gandoota arradda "lubbu Dhaqab" laaluun barbaachisaa dha.
   -midheeydu
- Ganda Nabro
- Ganda Ittuu - mana Quraana
- Ganda Birruu
- Ganda Borana - Hafte
- Ganda Dajen
- Ganda Baashaa- Borana
- Ganda juwar- shawshawee
- Ganda Ruubboo- dildila
- Ganda kalkay
- Ganda Daxee
- Ganda Jaarra
- Ganda Dullaa
- Ganda Obaa- Bishaan Oowaa
- Ganda Haggee- Haggee majjaa
- Ganda shilingo
- Ganda adda Eega- sadeeqaa
- Ganda Gala eeydi- Gaaleeytii
Gondootni durra irraa kan Duriitti kan lamada kan ammatti.
------
  Eega garra imala kenyatti haa dachaannu namni Ganama sa'aa 4 dura gad buee kan dura isa Qunnamu magaala Awash kan gurgurtaan fi bittaan Jimmaa itti adeemsifamu eega Garas deemuuf namni transportiin fayyadamu Bajaji. station Bajaj kan garra midheeydu deemu bishaan post fuullee dha. Bajajoonnii sa'aa 4 dura baayiinaan kan hojjattan hanga mana Quraana (Ganda Ittuu) tti tariifni mana Quraana qarshii 3. Sababni sa'aa 4 dura achii itti hojjattan magaalaan Awash tan lamadaa waan achii jirtuufii. Guddinni magaala Tana eega magaalaan awash egalamtee dha. Erga magaala Hirna Batte kan dukkana arkattu Ganda kanatti.  Namni gara dildila deemu sa'aa 4 duraa transportiin akka jabaadha transportiin (kafaltiin) dildila  qarshii 5nni. Garu haalaan kan Nama ajaibsisuu magaalaan oowituun fi dilli Nama fi Bajaj kan wal keessa xaxame San sa'aa 4 booda achii buute ta'u isaanitti.
-----
  Namni gara midheeydu deemu hanga dildilaatti Baka "mana mabaraa"irraa egale garra mirgaattiin "Gaarra Waleenso" tti fi gara Bittattin "bishaan post" fi ooyrota Jimmaa laala deema.
----
  Eega amma Imalii Kenya kan garra Galleeyttii dildila (Ganda Ruubbo) ganyee jira. Ganda kanaaf Maqaan Dildila ja'u yoom akka mogaasamame beku baadhuus sababa "Dildila mettoo" kan Xaliyaan Jarre San ta'u hin oolu natti fakaatta akka manguddoon ganda kana garu maqaa (Damina Obbora kan dura Ganda qubbateen "Ganda Ruubboo")jachaa yaaman.  Duuba Ganda kana keesa sababa duukanoota fi mana wafchoottiin magaalatu jira. Akka namni tokko tokko ja'u Maqaan magaala Tana "magaala xulluqii" ja'amtu dha. Maaliif "xulluqii" ja'aniin ja'e gafanaan " dur namticha tokkottu sangaa isaa gurguree osoo malaqa manatti hin galchiin achumatti looza fi sigaariitti fixe" naan ja'e.
Duuba kan haalan na ajaibsiisee Haalaa gurgurtaafii bittaa magaala tanatti ininis jiraatoni nannoo Sani akka Naannoo biraa Guyyaa magaala hin qaban alada hanga aladatti fayadaman. Dhiira daran kan magaala dhufattu dhalaadha. Haali gurgurtaa magaala "xulluqii" (barter trade) dha Kan magaala dhufu Hundi waan mana qabu fide dhufa kan timaatim qabu timaatim gurgure waan barbaadu bitata, kan Bunna fidees Bunna gurguree salixa fi waan adda Bitata,kan bishiingaa qabu gurguree waan barbaadu bittatte garra mana Galla jachuuudha.
 ========================
  Imala Kenya kuttaa 1ffaa kanaan xumura imala kuttaa 2ffaan hanga walitti Dachaanutti nagayaan tura.
    HIRNOYEE ISIINIIN JALADHA!!!
                                 {Jalle Michael }